TANZİMAT EDEBİYATI(LYS KONU ANLATIMI)

TANZİMAT EDEBİYATI 

Tanzimat Fermanının ilanından sonra bu edebiyatın tohumları serpilmeye başlamıştır.

Batılı tarzda ilk eserler bu dönemde verilmeye başlanmıştır.

Hak, adalet, özgürlük, vatan kelimeleri b u dönemde ilk defa kullanılmaya başlanmıştır.

Tanzimat edebiyatı kendi arasında ikiye ayrılır.(Birinci-ikinci dönem)

Yazı dilini halkın anlayacağı dile yakınlaştırmaya çalışmışlardır.

Tiyatroyu halkı aydınlatma aracı olarak görmüşlerdir.

Toplumcu bir çizgi tutmaya çalışmışlardır.

Divan edebiyatındaki “bölüm güzelliğine” karşın “konu bütünlüğüne, güzelliğine” önem vermişlerdir.

BİRİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI 

Divan edebiyatını eleştirmelerine rağmen onun etkisinden kurtulamamışlardır.

Vatan millet, hak adalet, özgürlük gibi kavramlar ilk defa bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır.

Batılı anlamda ilk esereler bu dönemde verilmeye başlanmıştır. 

Toplumu bilinçlendirmek için edebiyatı bir araç olarak görmüşlerdir.

Dilin sadeleşmesi gerektiğini söylemişler ancak pek başarılı olamamışlardır bu konuda.

Roman, modern hikâye, tiyatro, gazete, eleştiri, anı bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır.

Bu dönemin sanatçıları aynı zamanda devlet adamı sıfatı da taşıyorlardı.

Klasizim(Şinasi, A.Vefik Paşa) romantizm (N. Kemal, A. Mithat) den etkilenmişlerdir. 

BİRİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI SANATÇILARI

ŞİNASİ (1826–1871) 

Edebiyatımıza birçok yeniliğin yerleşmesini sağlamıştırAsıl adı İbrahim’dir.

İlk tiyatro, ilk şiir çevirisi, ilk özel gazete, ilk makale, ilk noktalama işaretini kullanan kişidir.

Halk için sanat görüşünü benimsemiştir.

İlk tiyatro eserimizi: ŞAİR EVLENMESİ ni yazdı.

İlk makaleyi yazdı: TERCÜMAN-I AHVAL MUKADDİMESİ 

İlk özel gazetesi çıkardı: TERCÜMAN- I AHVAL 

Eserleri: Durub u Emsalı Osmaniyye (Osmanlı Atasözleri Kitabı)

• NAMIK KEMAL (1840–1888) 
• Vatan şairimizdir.
•  Toplumcu bir sanat çizgisindedir.
• Vatan, millet, özgürlük kelimelerini edebiyatta ilk kullanan kişidir.
• Tiyatroları oldukça ses getirmiştir. Tiyatroyu bir eğlence ve halkı bilinçlendirme aracı olarak görmüştür.
• Romantizmin etkisindedir.
• Eserleri: ilk tarihi romanımız; CEZMİ 
• İlk edebi romanımız ;İNTİBAH 
• Tiyatroları : Vatan yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Gülnihal, Kara Bela,Celalettin Harzermşah 
• Eleştiri eserleri: Renan Müdafenamesi, Tahrb-i Harabat (Ziya Paşa’ya karşı) 
• İrfan Paşa’ya Mektup, Takip 
• Diğer eserleri: Kanije, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük İslam Tarihi, Evrak-ı Perişan

ZİYA PAŞA (1825–1880)

İlk edebiyat tarihi taslağı sayılan “Harabat”eserini yazmıştır.

Halk şiirinin ve dilinin gerçek edebiyatımız olduğunu belirten “Şiir ve İnşa”adlı makalesini yazmasına rağmen kendisi böyle davranmamıştır.

Biçimce eski içerikçe yeni olmaya gayret göstermiştir.

Terkib-i bent, terci i bent’leri meşhurdur.

Bir çok dizesi halk arasında atasözü gibi kullanılmıştır.

Eserleri: Zafername, Harabat, Eş’ar-ı Ziya, Defter-i Amal, Terkib-i Bent, Terci-i Bent

AHMET MİTHAT EFENDİ (1844–1912)

Halk için roman geleneğini benimsemiştir.

Halkın anlayacağı bir dilde ve onları ilgilendiren konularda eserler vermiştir.

İlk hikâye örneklerimizden biri sayılan :”Letaif-i Rivayet”i yazmıştır.

Romantizmden etkilenmiştir. 

Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Falatun Bey ve Rakım Efendi, Yer Yüzünde Bir Melek, Henüz On Yedi Yaşında.

ŞEMSETTİN SAMİ ( 1850–1904 )

Devrinin en büyük dil bilgini sayılmıştır.

İlk romanımız olan: Taaşşuk –U Talat ve Fıtnat adlı eseri yazmıştır. 

Kamus u Türkî adlı sözlüğü yazmış. 

Kamus u Fransevi ve Kamus-ı Alam’ı yazmıştır.

AHMET VEFİK PAŞA (1829-1892)

Tiyatromuzun en büyük kilometre taşı sayılır.

Bursa’da kendi adıyla tiyatro kurmuştur.

Halkın tiyatroyu sevmesi için özellikle Moliere’den çeviriler yapmıştır.İnfiali Aşk, Dudu Kuşlar, Zor Nikâh, Zoraki Tabip, Kadınlar Mektebi ,Şecere-i Türk eserlerinden bazılarıdır. 

İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATININ ÖZELLİKLERİ 

Bireysel konulara dönülmüştür.

Sanat, sanat içindir, görüşü benimsenmiştir.

Dil oldukça ağırlaştırılmıştır.

Tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır.

Realizm ve natüralizm baskın akımlar olarak göze çarpar. 

İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATININ SANATÇILARI

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847- 1914)

İlk realist romanımız olan: ARABA SEVDASI’nı yazmıştır.

Tevfik Fikret’in akıl hocasıdır.

Muallim Naci ile uzun yıllar süren “eski-yeni”kavgasında yeniyi savunmuştur.

“Sanat sanat içindir ve kafiye kulak içindir”. Görüşünü benimsemiştir.

Oğlunun erken ölümü onu bireysel ve hüzünlü eserler vermeye zorlamıştır.

“Her güzel şiirin konusudur”diyerek şiirin konu zenginliğine katkı yapmıştır.

Muallim Naci’nin Zemzeme’sine karşılık DEMDEME adlı kitabı yazmıştır.

Tiyatroları: Afife Anjelik, Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat 

Şiirleri: Zemzeme, Nağme-i Seher 

Talim-i Edebiyat adlı eseri onun edebiyata dair görüşleri içeren en önemli eseridir. 

ABDULHAK HAMİT TARHAN ( 1852–1937) 

Edebiyatımızın en bireysel şairlerindendir.

Batılılaşma hareketinin asıl öncüsü olarak kabul gördüğü için kendisine “şairi azam”(büyük şair) lakabı verilmiştir.

Gözlem ve izlenimleriyle şiir yazmıştır.

Düşünen adamdan çok yapan adam özelliği taşımaktadır.

Tiyatroları oynanmaya uygun değildir.(Macera-yı Aşk, Sabru Sebat, içli Kızlar, Finten, Nesteren, Liberte ) 

Romantizmin etkisinde, metafizik konuları, ölüm, aşk gibi temalar içeren eserler vermiştir. 

Makber, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, Garam, İlham-ı Vatan şiir kitaplarıdır. 

DÖNEMİN BAĞIMSIZLARI SAYILAN SANATÇILAR

MUALLİM NACİ (1850–1893)

Recaizade Mahmut Ekrem’le eski- yeni kavgasında eski’yi savunmuştur.

Batılı tarzda şiirler de yazmıştır.

Dili ağırdır ;ancak başarılıdır.

Eserleri: Ateşpare, Füruzan, Şerare (şiir) 

Demdeme, Muallim (eleştiri)

NABİZADE NAZIM (1862–1893)

İlk köy romanımız kabul edilen: Karabibik’i yazmıştır.Realizm, natüralizm’in öncülerinden sayılır.İlk psikolojik roman denemesi sayılan: Zehra’yı yazmıştır.